معماری پایدار چیست؟
معماری پایدار چیست؟
امروزه با توجه به معضلات و کمبود‌هایی که در حفظ و استفاده بهینه از انرژی با آن مواجه هستیم و نیاز به بهینه‌سازی فضاهای معماری و تغییر نیازهای عملکردی باعث می‌شود معماری به سمت تعریف نوینی از خلق بناها با عنوان “معماری پایدار” حرکت نماید. از آنجایی که هیچ بنایی را نمیتوان به‌صورت مطلق و صد درصد پایدار دانست، باید فضاهایی خلق شوند که به‌صورت نسبی به این اصول نزدیک باشند و یک محیط پاك و سالم بر اساس بهره‌برداري موثر از منابع طبیعی و اصول اکولوژیکی خلق شوند. در ابتدا باید با تعریف و مفهوم این معماری آشنا شد.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
- معماری پایدار چیست؟
- هماهنگی و سازگاري با طبیعت و محیط زیست (حداقل آسیب به طبیعت)
- پاسخ درست به نیازهای عملکردی
- تاثیرپذیري از شرایط فرهنگی، محیطی و اقلیمی
- استفاده درست از مصالح از لحاظ بصري و زیست محیطی
- تاثیرپذیري از معماري بومی اما به شیوه امروزي
- صرفه‌جویی در مصرف انرژي (صرفه‌جویی و نگهداري)
- خوانایی دور از ابهام (درك مردم)
معماری پایدار چیست؟
مفهوم پایداري در معماري این نیست که بناهایی خلق کنیم که صرفاً دارای طول عمر بیشتری باشند چون یک بنا با عمر زیاد با نیازهاي زمان حال هماهنگی ندارند. بلکه مفوم معماری این است که به دنبال به حداقل رساندن تأثیرات منفی زیست محیطی ساختمان‌ها توسط افزایش بهره‌وری و اعتدال در استفاده از مواد، انرژی و فضای توسعه و اکوسیستم کلی باشد. معماری پایدار یکی از تحولات بسیار مهم در حوزه معماری است و در واقع واکنشی به بحران‌های پیش آمده در دنیای صنعتی و مدرن امروز به‌شمار می‌آید. پس با توجه به زندگی و نیازهاي امروز، معماري و محدودیت در زمینه منابع انرژي، یک سري شاخص‌هاي کلی را می‌توان به‌عنوان اصول معماري پایدار معرفی کرد که شامل موارد ذیل می‌باشد:
- هماهنگی و سازگاري با طبیعت و محیط‌زیست (حداقل آسیب به طبیعت)
- پاسخ درست به نیازهاي عملکردي
- تاثیرپذیري از شرایط فرهنگی، محیطی و اقلیمی
- استفاده درست از مصالح، هم از لحاظ بصري و هم زیست‌محیطی
- تاثیرپذیري از معماري بومی اما به‌صورت امروزي
- صرفه‌جویی در مصرف انرژي (صرفه‌جویی و نگهداري)
- خوانایی دور از ابهام (درك مردم)
هماهنگی و سازگاري با طبیعت و محیط زیست (حداقل آسیب به طبیعت)
طراحی پایدار با درك از محیط اطراف آغاز می‌شود اگر ما به امکانات محیطی که در آن هستیم آگاه باشیم می‌توانیم از صدمه‌زدن به آن‌ها جلوگیري کنیم. در واقع درك محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی ازجمله جهت قرارگیري نسبت به خورشید و چگونگی قرار گیري ساختمان در سایت می‌گردد. در همین راستا تلاش‌هاي زیادي در معماري ارگانیک و معماري اکوتک صورت گرفته است.
درمعماري ارگانیک به تعبیري ساختمان باید طوري طراحی و اجرا شود که کمترین آسیب و دخل و تصرف را در طبیعت داشته باشد و به عبارت جزئی از طبیعت اطراف خود باشد و مصالح ساختمانی به شکل پایداري هماهنگ با طبیعت و رنگ‌ها باشد و در کل هماهنگ با محیط باشد. طراحان پایدار باید با تجزیه و تحلیل طبیعت اطراف، راهکار درست و مناسب براي تلفیق اثر مصنوع در طبیعت ارائه کنند و به‌طور خلاصه ساختمان پایدار باید کمترین ناسازگاري و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود داشته باشد. طراح باید با درك درست محیط به خلق اثري بپردازد که کمترین زیان را به طبیعت وارد نماید.
در معماري اکوتک به محیط زیست و استفاده از سوخت و انرژي تجزیه شونده و بازیافت و تجدید انرژي که کمترین آسیب را به طبیعت و محیط زیست وارد کند، تاثیر دارند. یک نمونه از این بناهای موفق در یک شهرک از کشور دانمارک است که نه تنها در این کشور بی‌نظیر است بلکه حتی شاید در جهان هم منحصر بفرد باشد. طراحی این مجموعه بر عهده گروه بیجارکه اینگلز بوده است. در این شهرک ۱۸ هزار فوت مربع (برابر با ۱۷۰۰ متر مربع) پشت‌بام سبز تعبیه شده که می‌تواند باعث انعکاس امواج مضر خورشید و خنک شدن هرچه بیشتر محیط شود.
پاسخ درست به نیازهای عملکردی
یکی دیگر از شاخص‌هاي معماری پایدار توجه به نیازها و روابط عملکردي فضاها می‌باشد و بدیهی است که زندگی ، کار و تفریح و … همه و همه فعالیت‌هایی هستند که در فضاهایی طراحی شده توسط معماران صورت می‌پذیرد و نقاط ضعف و قوت یک بنا بر زیست‌بوم جهان تاثیر می‌گذارد چون روابط عملکردي مناسب و درست بین فضاها و نسبت سطوح پر و خالی در فضاها و طراحی فضاهاي متناسب با کارکرد به‌خودي خود باعث اتلاف انرژي کمتر و همچنین استفاده بهینه از فضاها می‌شوند. در واقع باید با توجه به فرهنگ و نوع زندگی به تقسیم عملکردها در داخل فضاهاي معماري پرداخت. به‌عنوان مثال احترام به مهمان، پذیرایی و فضاي خاص او در خانه‌هاي ایرانی قابل‌تعمق و بررسی است. دهکده اکولوژیکی لندن به‌راستی برازنده نام یک دهکده زیست‌محیطی است. در این دهکده صدها خانه و دفتر اداری برای صدها کارمند وجود دارد. طراحان این مجموعه استفاده گسترده از پشت‌بام‌های سبز، مصالح بازیافتی ساختمانی، ایزولاسیون کارآمد، پنل‌های خورشیدی، تکنیک‌های پیشرفته بازیافت و کاهش مسافرت‌های بین‌شهری را در دستور کار خود قرار داده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که این مجموعه توانسته تا ۵۰ درصد از میزان انتشار گاز کربن‌دی‌اکسید (مهمترین گاز گلخانه‌ای شناخته شده) بکاهد.
پاسخ درست به نیازهای عملکردی
یکی دیگر از شاخص‌هاي معماری پایدار توجه به نیازها و روابط عملکردي فضاها می‌باشد و بدیهی است که زندگی ، کار و تفریح و … همه و همه فعالیت‌هایی هستند که در فضاهایی طراحی شده توسط معماران صورت می‌پذیرد و نقاط ضعف و قوت یک بنا بر زیست‌بوم جهان تاثیر می‌گذارد چون روابط عملکردي مناسب و درست بین فضاها و نسبت سطوح پر و خالی در فضاها و طراحی فضاهاي متناسب با کارکرد به‌خودي خود باعث اتلاف انرژي کمتر و همچنین استفاده بهینه از فضاها می‌شوند. در واقع باید با توجه به فرهنگ و نوع زندگی به تقسیم عملکردها در داخل فضاهاي معماري پرداخت. به‌عنوان مثال احترام به مهمان، پذیرایی و فضاي خاص او در خانه‌هاي ایرانی قابل‌تعمق و بررسی است. دهکده اکولوژیکی لندن به‌راستی برازنده نام یک دهکده زیست‌محیطی است. در این دهکده صدها خانه و دفتر اداری برای صدها کارمند وجود دارد. طراحان این مجموعه استفاده گسترده از پشت‌بام‌های سبز، مصالح بازیافتی ساختمانی، ایزولاسیون کارآمد، پنل‌های خورشیدی، تکنیک‌های پیشرفته بازیافت و کاهش مسافرت‌های بین‌شهری را در دستور کار خود قرار داده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که این مجموعه توانسته تا ۵۰ درصد از میزان انتشار گاز کربن‌دی‌اکسید (مهمترین گاز گلخانه‌ای شناخته شده) بکاهد.
تاثیرپذیري از شرایط فرهنگی، محیطی و اقلیمی
هر انسانی در اجتماع و شهر و یا کشوري زندگی می‌کند که فرهنگ و شرایط خاص خود را دارا می‌باشد که این فرهنگ و سنت‌ها همانطور که در زندگی آن‌ها تاثیرگذار است باید در نوع معماري نیز تاثیرگذار باشد؛ چون معماري نیز جز لاینفک زندگی انسان‌ها است. که در این بحث می‌توانیم از آن به‌عنوان منطقه‌گرایی یاد کنیم که رویکردي است که در تعامل و هماهنگی با فرهنگ و بستر فرهنگی قرار دارد و بر لزوم توجه به ویژگی‌هاي فرهنگی، جغرافیایی و اقلیمی یک منطقه خاص تاکید می‌کند.
در همین راستا تاریخ معماري معاصر نشان از آن دارد که معماران پست مدرن تلاش کردند تا نگاه معماران را به سمت فرهنگ، تاریخ و سنت و در یک کلام آن چیزي که هویت انسان و محیط کالبد پیرامون آن را شکل می‌دهد، برگردانند. به‌عبارتی معماري نباید مانند یک محصول صنعتی به‌صورت سري و انبوه تولید شوند بلکه باید شرایط اطراف و محیط و آداب و رسوم و فرهنگ در آن تاثیر داشته باشد و در خلق یک معماري پایدار باید شرایط اطراف در آن نقش داشته باشند که این تاثیر می‌تواند از لحاظ نوع فرم، اقلیم و مصالح و ….. باشد.
در واقع باید بنایی خلق کرد که نسبت به اطراف خود غریبه نباشد و طراحان پایدار باید بعد از تطبیق بنا با اقلیم و شرایط اطراف و توجه به بهره‌گیري از انرژي‌هاي محیطی، به فرهنگ، دین و نژاد مردمی که قرار است براي آن‌ها طراحی کنند، توجه نمایند. ایالت وینتلز شروپ شایر انگلستان ظاهراً حومه‌ای در سطح متوسط است اما خانه‌هایی که در اینجا ساخته شده‌اند را بایستی جزء خانه‌هایی با کارآیی انرژی فوق‌العاده به‌حساب آورد.
استفاده درست از مصالح از لحاظ بصري و زیست محیطی
به دلیل اینکه ساختمان‌ها در معماری پایدار، از فرم و ساختاری تشکیل می‌شود که به‌وسیله مصالح به‌وجود می‌آیند و مصالحی که استفاده می‌شود باید از لحاظ بصری و روانی که شامل رنگ، بافت و نوع مصالح می‌شود در افراد تاثیر گذار باشد، پس نمیتوان نقش استفاده از مصالح را در ایجاد معماری پایدار نادیده گرفت.
به‌عنوان نمونه چون دیگر از چوب به‌طور مستقیم نمیتوان در اقلیم شمال استفاده کرد اما می‌توان از مصالح جدید که با طرح و رنگ چوب ساخته می‌شود به‌عنوان تزئینات و پوشاننده‌ها استفاده کرد که در همین مورد معماران اکوتک معتقدند پوسته ساختمان باید مانند پوست بدن در مقابل تغییرات محیطی از خود واکنش نشان دهد. همچنین باید از مصالحی استفاده کرد که کمترین آسیب را به طبیعت وارد کنند و حتی نوع رنگی که در آن به‌کار برده می شود از موادی باشد که برای محیط زیست بدون ضرر باشد.
خانه آبشار یکی از بزرگترین هدایای الهی است که وسیله ذهن انسان در زمین خلق شده است. انتخاب متریال خاص و دید معمارانه منحصر به‌فردی است که به کیفیت مدل‌ها کمک می‌نماید. قطعا یکی از مهمترین ویژگی‌های این بنا هماهنگی آن با محل ساختش است. یعنی بر خلاف بناهای دیگر به جای اینکه یک عنصر اضافی در مکان ساختش باشد، به‌گونه‌ای ساخته شده است که گویی سال‌ها است جزئی از طبیعت اطرافش است.
تاثیرپذیری از معماری بومی اما به شیوه امروزی
با توجه به اینکه امروزه رشد تکنولوژی و شهرنشینی به سرعت رو به افزایش است، دیگر مانند گذشته و به روش‌های سنتی نمی‌توانیم بناهای معماری خلق کنیم؛ زیرا هم نیازها از فضای معماری عوض شده‌اند و هم روش‌های ساخت سنتی پاسخگوی این نیازها نیستند. با توجه به این نکات می‌توان با کمک فناوری‌های نوین، معماری بومی را به زبان امروزی تبدیل و ترجمه نمود. ساختمان دولتی سبز برلین یا همان رایش تاگ، اثر نورمن فاستر که در سال ۱۹۹۹ آن را بازسازی کردند و یک گنبد شیشه‌ای به این ساختمان اضافه شد تا با انعکاس نور خورشید در طول روز، عملاً نور کافی برای روشنایی تالار اصلی فراهم شود. یکی از مزایای این گنبد استفاده کمتر از نورهای مصنوعی است.
تاثیرپذیری از معماری بومی اما به شیوه امروزی
با توجه به اینکه امروزه رشد تکنولوژی و شهرنشینی به سرعت رو به افزایش است، دیگر مانند گذشته و به روش‌های سنتی نمی‌توانیم بناهای معماری خلق کنیم؛ زیرا هم نیازها از فضای معماری عوض شده‌اند و هم روش‌های ساخت سنتی پاسخگوی این نیازها نیستند. با توجه به این نکات می‌توان با کمک فناوری‌های نوین، معماری بومی را به زبان امروزی تبدیل و ترجمه نمود. ساختمان دولتی سبز برلین یا همان رایش تاگ، اثر نورمن فاستر که در سال ۱۹۹۹ آن را بازسازی کردند و یک گنبد شیشه‌ای به این ساختمان اضافه شد تا با انعکاس نور خورشید در طول روز، عملاً نور کافی برای روشنایی تالار اصلی فراهم شود. یکی از مزایای این گنبد استفاده کمتر از نورهای مصنوعی است.
صرفه‌جویی در مصرف انرژي (صرفه‌جویی و نگهداری)
بحران انرژي، آلودگی محیط زیست، پدیده گرم شدن زمین و گرمایی شهرهاي بزرگ از مسائل قرن حاضر در سراسر دنیا محسوب می‌شود. همه این موارد موجب می‌شود که انرژي زیادی صرف گرم و خنک کردن فضاها شود که باید به نوعی با استفاده معقول از منابع طبیعی و مدیریت مناسب ساختمان‌سازي به حفظ منابع طبیعی محدود کمک کرد و مصرف انرژي را کاهش داد. یکی از راهکارها، طراحی ساختمان‌هاي پایدار یا سبز است که در این بناها باید از اتلاف انرژي جلوگیري کرد و با ارائه راه‌حل‌هایی باعث استفاده مجدد از انرژي شد. در معماري اکوتک سعی بر این است که بناهایی ساخته شوند که نه تنها بتوان از اتلاف انرژي جلوگیري کرد، بلکه باعث استفاده مجدد و بهینه از انرژي (بازیافت) شد. در واقع یکی از مهمترین شاخص‌هاي معماری پایدار، جلوگیري از اتلاف انرژي، تجدید انرژي و استفاده از فضاي سبز در بناها است. همچنین استفاده از مصالح و فناوری‌هاي مناسب با اقلیم نقش مهمی در صرفه‌جویی انرژي دارد. خانه متحرک نیویورک که از آن با نام «کشتی علم» (Science Barge) هم یاد می‌شود در واقع یک کلاس درس آموزشی و یک خانه سبز منطبق با اصول زیست‌محیطی است که منطبق با ضوابط هیئت ساختمان‌سازی سبز تجهیز و سازماندهی شده است. سوخت لازم برای این مجموعه از نور خورشید، باد و سوخت‌های بیولوژیکی دیگر تامین می‌شود. این بنا در سال ۲۰۰۷ میلادی (۱۳۸۶ شمسی) ساخته شده است و به‌واسطه طراحی منحصربفردش در عمل هیچ گاز دی‌اکسیدکربنی از آن به خارج منتشر نمی‌شود.
صرفه‌جویی در مصرف انرژي (صرفه‌جویی و نگهداری)
بحران انرژي، آلودگی محیط زیست، پدیده گرم شدن زمین و گرمایی شهرهاي بزرگ از مسائل قرن حاضر در سراسر دنیا محسوب می‌شود. همه این موارد موجب می‌شود که انرژي زیادی صرف گرم و خنک کردن فضاها شود که باید به نوعی با استفاده معقول از منابع طبیعی و مدیریت مناسب ساختمان‌سازي به حفظ منابع طبیعی محدود کمک کرد و مصرف انرژي را کاهش داد. یکی از راهکارها، طراحی ساختمان‌هاي پایدار یا سبز است که در این بناها باید از اتلاف انرژي جلوگیري کرد و با ارائه راه‌حل‌هایی باعث استفاده مجدد از انرژي شد. در معماري اکوتک سعی بر این است که بناهایی ساخته شوند که نه تنها بتوان از اتلاف انرژي جلوگیري کرد، بلکه باعث استفاده مجدد و بهینه از انرژي (بازیافت) شد. در واقع یکی از مهمترین شاخص‌هاي معماری پایدار، جلوگیري از اتلاف انرژي، تجدید انرژي و استفاده از فضاي سبز در بناها است. همچنین استفاده از مصالح و فناوری‌هاي مناسب با اقلیم نقش مهمی در صرفه‌جویی انرژي دارد. خانه متحرک نیویورک که از آن با نام «کشتی علم» (Science Barge) هم یاد می‌شود در واقع یک کلاس درس آموزشی و یک خانه سبز منطبق با اصول زیست‌محیطی است که منطبق با ضوابط هیئت ساختمان‌سازی سبز تجهیز و سازماندهی شده است. سوخت لازم برای این مجموعه از نور خورشید، باد و سوخت‌های بیولوژیکی دیگر تامین می‌شود. این بنا در سال ۲۰۰۷ میلادی (۱۳۸۶ شمسی) ساخته شده است و به‌واسطه طراحی منحصربفردش در عمل هیچ گاز دی‌اکسیدکربنی از آن به خارج منتشر نمی‌شود.
پاسخ